Jaarevent 7 november 2023: we zijn uit de startblokken
09-11-2023
Dat was de conclusie van het jaarevent dat het platform Groene Chemie Nieuwe Economie (GCNE) hield in Utrecht. Ruim 250 mensen uit de chemische sector, beleidsmakers, politici en wetenschappers kregen in het Spoorwegmuseum de laatste ontwikkelingen van het groene chemiefront voorgeschoteld. Volgens GCNE-voorzitter Arnold Stokking heeft Nederland een prachtige chemische industrie. ,,Maar het is niet meer genoeg. We moeten innoveren”, zegt hij. ,,Dat gaat ook gebeuren, daar hoeven we niet over te twijfelen. Het enige waar wij het hierover moeten hebben is dat het in Nederland gebeurt. Voor onze economie en voor onze kinderen.”
BioBased Circulair
Het platform streeft naar een circulaire chemie met innovatieve technologieën, zonder fossiele brandstoffen en zonder CO2-uitstoot in 2050. Dat betekent dat processen geëlektrificeerd moeten worden en dat er geen fossiele brand- en grondstoffen meer gebruikt worden. Samen met de Topsector Agri & Food heeft GCNE 338 miljoen euro uit het Groeifonds aangevraagd en gekregen voor zijn programma BioBased Circular. Deelnemende bedrijven investeren nog eens 550 miljoen euro. Nu al doen 125 bedrijven, kennisinstituten en andere partners mee aan het programma. Het doel daarvan is om olie en andere fossiele grondstoffen voor plastic te vervangen door biobased grondstoffen, door gerecycled plastic en - in de toekomst - door koolstof uit afgevangen CO2 (CCU). Als dat lukt kan de Nederlandse chemie zijn CO2-uitstoot met 3,5 tot 5,8 miljoen ton verlagen, groeit de economie met 1,5 tot 3,5 miljard euro en worden 2.500 tot 8.300 nieuwe banen geschapen.
Drempels op de route
Op die route liggen nog verschillende drempels. Bedrijven willen wel overstappen op elektrische processen, maar het elektriciteitsnet zit al vol. Momenteel wordt slechts 5 procent van al het plastic van recyclaat gemaakt. In 2050 moet dat 55 procent zijn. Maar zelfs als Nederland al het Europese gerecyclede plastic afval in nieuw plastic gebruikt, is er niet genoeg grondstof beschikbaar. Ook zijn er nog niet genoeg biogewassen. Import is dus nodig. De techniek voor plastic uit CO2 moet zelfs nog ontwikkeld worden. Toch zijn ze alle drie nodig om in 2050 alle plastic fossielvrij te kunnen maken. ,,Recycling alleen gaat het niet redden. We hebben ook nieuwe biobased grondstoffen nodig. We hebben nieuwe biopolymeren nodig en hopelijk kunnen we in de toekomst de CO2 die we opvangen gebruiken als nieuwe bron voor koolstof. We hebben alle drie nodig om het te gaan halen”, zegt directeur Marc Spekreijse van Circular Plastics NL (CPNL). Het initiatief CPNL vorig jaar al 220 miljoen subsidie uit het groeifonds gekregen om knelpunten op te lossen en kringlopen te sluiten. Doel is om in 2030 de helft van alle plastic te recyclen en 100 procent in 2050. Dit bedrag wordt verdubbeld door bedrijven, kennisinstituten en andere stakeholders. Samen met BioBased Circular is dat een half miljard aan subsidies, vele malen meer dan landen als België en Engeland beschikbaar stellen voor een groene chemie.
‘Fossiele subsidies niet te snel afschaffen’
Fossiele grondstoffen als olie zijn nu nog relatief goedkoop en volop voorradig. Biobased grondstoffen en gerecycled plastic zijn duurder en nauwelijks nog beschikbaar. Dus waarom zouden bedrijven in de chemie het anders gaan doen? Om een gelijk speelveld te krijgen zouden fossiele grondstoffen beprijsd moeten worden, bijvoorbeeld met de grondstoffenheffingen die politieke partijen willen invoeren. Soms gaat de politiek ook te hard, zoals met het afschaffen van fossiele subsidies. ,,Als dat wordt gedaan zoals gepropageerd dan gaat de industrie weg en is het einde oefening. Bij een transitie hoort chaos, maar we moeten het dus voorzichtig doen en onze kop koel houden”, zegt Stokking.
Gerecycled plastic geen afval
Verder wordt gerecycled plastic door de overheid nu nog vaak als afval bestempeld, waardoor het soms niet als nieuwe grondstof gebruikt mag worden. Bijvoorbeeld in de foodsector. Tijdens het congres werd hierover twee rapporten ‘Einde Afvalstatus’ aangeboden aan Jacqueline Vaessen van de Topsector Chemie en Gabriëlle Sogelée van ministerie van I&W. Daarin staan diverse aanbevelingen om tot oplossingen te komen. ,,Wij merken bij het bedrijfsleven dat er veel onduidelijkheid is. Wij zetten er daarom op in om ons beleid duidelijker en toegankelijker te maken”, stelt Sogelée. ,,Soms is er sprake van een onnodige zware toetsing voor de bescherming van mens en milieu. Dat remt de innovatie. Ook wordt er op dit moment gewerkt aan Europese einde afvalcriteria voor plastic, textiel, bouw en sloopafval. Die opties van certificeren moeten we verder met elkaar verkennen.”
Nieuwe waardeketens uitgelegd
Groene Chemie Nieuwe Economie wil de komende jaren met het BioBased Circulair programma minimaal vijftien gamehangers ondersteunen en tien nieuwe zogeheten waardeketens of cirkels bouwen. Dat wordt gemonitord door TNO. Zo’n waardeketen is een abstract begrip, maar werd tijdens een van de sessies concreet gemaakt. Zo kunnen de suikerbieten van Cosun door Avantium verwerkt worden tot bioplastic, waar Coca-Cola en Unilever hun flessen en verpakkingen van maken. Dat plastic wordt door bedrijven als Renewi en Suez ingezameld en door clean-techbedrijven als Ioniqa ge-upcycled om er steeds weer nieuw plastic van te kunnen maken. Zo is de keten rond en verdienen alle bedrijven er wat aan.
Geen boze industrie
Samen met kennisinstituut Brightsite heeft GCNE inzichtelijke gemaakt wat er nodig is voor de groene transitie van de chemie: 11 miljoen ton gerecycled plastic, 45 miljoen ton biomassa en 32 miljoen ton koolstof uit CO2 om fossielvrij plastic te maken. En nog eens 4,8 miljoen ton waterstof uit water als fossielvrije brandstof. Die bevindingen heeft het platform besproken met zijn achterban. Van kennisinstituten tot chemische bedrijven en clusters als Shell Moerdijk, Chemelot en Chemport Groningen. Daaruit zijn enkele conclusies te trekken. ,,Iedereen wil. Er is niet zoiets als een boze industrie of mensen die denken van: dit zal wel langs ons heen gaan. Maar we hebben wel gemerkt dat niet iedereen op de hoogte is hoe groot dit is. We praten wel over circulariteit, maar we hebben het nog niet helemaal in het snotje”, zegt Stokking.
Zorgen dat bedrijven meekunnen
Van belang is volgens de sector een lange termijnbeleid van de overheid. Met duidelijkheid. Dit moet onder meer komen van het ministerie van EZK. Dat wil vooral samen met platforms als GCNE en bedrijven uit de sector tot nieuwe stappen komen. ,,We zijn op weg, maar we zijn er nog duidelijk niet”, zegt Erwin Nijsse, Directeur-Generaal van EZK. ,,Er is heel veel geld vrijgemaakt voor klimaat en verduurzaming van bestaande bedrijven, maar qua circulariteit zijn we iets vergeten. We denken relatief weinig na over hoe we die nieuwe economie op gang helpen. Tot 2035 moeten we nieuwe markten opbouwen en die zo inrichten dat bedrijven wel mee kunnen doen en die transitie kunnen maken.”
Lees hier verder over het politiek debat over de Circulaire industrie dat plaatsvond bij het jaarevent.
Lees hier verder over de vijf nieuwe gamechangers op het podium.
Tekst André Oerlemans, Foto's Bram Saeys